Bạch Vệ (bìa mềm) - Mikail Bulgakov

"Bạch vệ" là tiểu thuyết lịch sử, cũng là tiểu thuyết lớn đầu tiên của nhà văn Nga Mikhail Bulgakov (1891-1940), viết về một gia đình trí thức Nga và bạn bè của họ vào thời gian diễn ra những sự kiện của cuộc Nội chiến trên đất Ukraina vào cuối năm 1918.

Bối cảnh lịch sử của tiểu thuyết được gợi lên ngay từ nhan đề tác phẩm. “Bạch vệ” (tiếng Nga Белая армия, hay Белое движение) là từ để chỉ lực lượng chính trị quân sự được hình thành trong thời gian Nội chiến (1917-1922) ở Nga và các vùng lãnh thổ thuộc đế quốc Nga sau Cách mạng Tháng Mười. Các lực lượng Bạch vệ có chung một mục đích là tiêu diệt chính quyền Xô-viết của những người Bolshevik, tiêu diệt lực lượng quân sự của chính quyền đó được thành lập vào đầu năm 1918 là Hồng quân mà chỉ huy đầu tiên là L.D. Trotsky (1879-1940). Tuy nhiên, Bạch vệ không phải là một lực lượng thống nhất. Nó tập hợp cả những người xã hội chủ nghĩa, những nhà dân chủ, lẫn những người theo chủ nghĩa quân chủ. Cùng với phong trào Bạch vệ còn có các phong trào dân tộc, các cuộc khởi nghĩa nông dân, phong trào vô chính phủ...

Những sự kiện được miêu tả trong tiểu thuyết của Bulgakov liên quan đến giai đoạn cuối năm 1918 ở Ukraina. Đó là thời gian diễn ra sự đối đầu giữa một bên là chính quyền Hetmanate - một thể chế chính trị của người Cossack, đứng đầu là Hetman Pavlo Skoropadsky (1873-1945) với một bên là Directoria - một Ủy ban cách mạng lâm thời của Cộng hòa Nhân dân Ukraina, khi đó do Symon Petliura (1879-1926) lãnh đạo. Nếu như Directoria có xu hướng xã hội chủ nghĩa với quan điểm độc lập dân tộc cho Ukraina, thì Hetmanate có tư tưởng chống xã hội chủ nghĩa và dao động giữa tư tưởng dân tộc chủ nghĩa muốn giành độc lập cho Ukraina với các tư tưởng quân chủ, lại dựa vào lực lượng ngoại bang là Đức, mà sau thất bại của Đức và đồng minh trong chiến tranh thế giới thứ nhất, thì đã hoàn toàn ngả sang xu hướng ủng hộ Đại Nga. Kiev khi đó cũng đồng thời là trung tâm của phong trào chống Bolshevik của toàn Nga.

Các nhân vật chính của tiểu thuyết, anh em nhà Turbin và những người bạn của họ, bị kéo vào những sự kiện này, đứng về phe Hetmanate, tham gia vào Quân tình nguyện (Добровольческая армия) - lực lượng quân sự thống nhất của phe Bạch vệ ở miền Nam Nga, khi đó đang ở dưới quyền tổng chỉ huy của tướng Anton Denikin, và bao gồm chủ yếu là các sĩ quan và học viên võ bị, hay sinh viên dưới thời Nga hoàng, hoặc tình nguyện tham gia, hoặc được tổng động viên. Lực lượng tình nguyện là những người duy nhất bảo vệ Kiev chống lại sự tấn công của quân Petliura. Do sự phản bội của người Đức, của Skoropadsky, của các chỉ huy, và do lực lượng bảo vệ quá mỏng, Kiev của chính quyền Hetmanate bị thất thủ vào ngày 14 tháng Chạp năm 1918, nhưng quân Petliura chiếm Thành phố chỉ được vỏn vẹn 47 ngày, rồi sau đó phải lui bước trước Hồng quân Bolshevik.

***

Là một tiểu thuyết lịch sử, tác phẩm của Bulgakov cho thấy ảnh hưởng của các tiểu thuyết lịch sử Nga thế kỷ XIX như "Người con gái viên đại úy" của A.S. Pushkin, "Chiến tranh và hòa bình" của L.N.Tolstoy: những sự kiện được miêu tả một mặt đúng theo những gì thực sự diễn ra trong lịch sử (bối cảnh, trình tự thời gian, các nhân vật lịch sử...), mặt khác chúng được trình bày theo cách thức nhằm làm nổi bật những vấn đề mang tính đạo đức và triết học. Dày đặc trong tác phẩm là những liên văn bản: với "Lũ người quỷ ám" của F.M. Dostoevsky, với "Những người khốn khổ" và "Nhà thờ Đức Bà Paris" của Victor Hugo, với những tác phẩm âm nhạc và sân khấu nổi tiếng của Nga và châu Âu v.v... và đặc biệt là rất nhiều trích dẫn hay ám chỉ Kinh Thánh. Chúng tạo nên bề sâu ý nghĩa của những tính cách và trạng thái tinh thần con người cá nhân cũng như của thời đại.

Thời gian Bulgakov viết tiểu thuyết được cho là các năm 1923-1924, tuy nhiên thực tế có lẽ ông bắt đầu sớm hơn, bởi theo các nhà nghiên cứu về Bulgakov, ông có những truyện ngắn xuất bản từ năm 1922 và sau được đưa vào trong tiểu thuyết với những chỉnh sửa.

Tiểu thuyết cũng có một lịch sử xuất bản khá đặc biệt. Nó xuất hiện lần đầu tiên trên các số 4 và 5 năm 1925 của tờ Nước Nga (Россия, còn có tên gọi khác là Nước Nga mới/Новая Россия - tờ tạp chí mang nội dung chính trị xã hội và văn học của Liên Xô ra đời năm 1922). Tuy nhiên, chỉ có 13 chương đầu, những chương sau không được đăng tiếp ở đây, do tạp chí ngừng xuất bản vào năm 1926. Sau đó, vào những năm 1927-1929, tác phẩm được in toàn bộ ở Pháp bởi hai nhà xuất bản của Nga kiều, với nhan đề là "Những ngày tháng của gia đình Turbin" (Дни Турбиных, nhan đề này là từ vở kịch Bulgakov viết dựa trên tiểu thuyết Bạch vệ và công diễn lần đầu năm 1926 tại Nhà hát Nghệ thuật Moskva). Ở Riga (Latvia) vào năm 1927 cũng xuất bản một tiểu thuyết với nhan đề Những ngày tháng của gia đình Turbin, nhưng phần một bị rút gọn, còn phần cuối được viết thêm bởi một tác giả nào đó dựa trên hồi cuối vở kịch của Bulgakov.

******

Bạch vệ là một tiểu thuyết mang nhiều yếu tố tự truyện. Hầu hết các nhân vật đều được nhà văn lấy từ những nguyên mẫu có thực, là những người thân và bạn bè của gia đình nhà văn. Nhân vật chính Alexei Vasilievich, người anh cả trong gia đình Turbin, cũng mang dáng dấp của chính nhà văn.

Mikhail Afanasievich Bulgakov sinh ngày 15 tháng Năm (theo lịch Nga cũ là ngày 3 tháng Năm) năm 1891 tại Kiev, trong gia đình một trí thức. Cha ông là giáo sư ở Học viện Thần học Kiev, nghiên cứu, giảng dạy về thần học và lịch sử nhà thờ, mẹ dạy ở trường nữ trung học. Bulgakov là con trai trưởng trong bảy anh chị em gồm ba trai và bốn gái (trong đó có một em trai tên Nikolai và một em gái tên Elena - hai cái tên còn xuất hiện trong các nhân vật anh em nhà Turbin trong Bạch vệ sau này). Sau khi tốt nghiệp trung học năm 1909, ông thi vào Khoa Y của Đại học Tổng hợp Kiev và nhận bằng bác sĩ năm 1916. Trong chiến tranh thế giới thứ nhất, Bulgakov phục vụ trong quân đội Nga hoàng với tư cách là bác sĩ quân y, mùa xuân năm 1918 về lại Kiev và mở phòng mạch tư chuyên trị bệnh hoa liễu. Thời gian Nội chiến, vào những ngày cuối cùng của chính quyền Hetman, Bulgakov ghi danh tình nguyện (thông tin khác là bị động viên) vào quân đội của Hetman, tham gia bảo vệ Kiev chống lại quân Petliura. Năm 1919, ông tham gia vào lực lượng quân sự của Bạch vệ ở miền Nam Nga, làm bác sĩ phục vụ ở vùng Bắc Kavkaz, bị mắc bệnh thương hàn vào đầu năm 1920 nhưng may mắn sống sót. Những chi tiết tiểu sử giai đoạn này của Bulgakov có thể tìm thấy sự phản ánh trong tiểu thuyết, gần như trùng lặp hoàn toàn với những gì diễn ra với nhân vật Alexei Turbin.

Từ năm 1921, Bulgakov từ bỏ nghề bác sĩ, chuyển tới Moskva để tập trung hoàn toàn vào sự nghiệp văn học. Những tác phẩm được xuất bản ở Liên Xô lúc sinh thời nhà văn chủ yếu là vào những năm 20, trong đó có tiểu thuyết Bạch vệ, Những quả trứng định mệnh, các vở kịch như Căn hộ của Zoyka, Những ngày tháng của gia đình Turbin, Hòn đảo rực lửa… Năm 1930, Bulgakov làm việc với tư cách đạo diễn của Nhà hát Tuổi trẻ công nhân. Tuy nhiên sau đó, trong những năm 30, dù trở thành hội viên của Hội Nhà văn Liên Xô, nhưng tác phẩm của Bulgakov vẫn bị ngừng xuất bản, các vở kịch của ông cũng bị đưa khỏi chương trình của các nhà hát ở Liên Xô (ngoại trừ vở Molière công diễn ở Moskva vào năm 1936 được bảy lần trước khi bị cấm). Để sinh sống, ông làm việc ở Nhà hát Nghệ thuật Moskva, tham gia dàn dựng sân khấu, thậm chí diễn xuất trong một số vở kịch, rồi vào năm 1936 chuyển sang Nhà hát Bolshoi, viết kịch bản opera và làm phiên dịch.

Từ năm 1939, sức khỏe của nhà văn bắt đầu giảm sút. Ông vốn mắc bệnh thận từ khi còn trẻ và từng sử dụng morphine để giảm đau (trong Bạch vệ cũng có chi tiết nhân vật phải sử dụng loại thuốc gây nghiện này). Giai đoạn cuối, nhà văn phải chịu những cơn đau đầu và mất dần thị giác. Bulgakov qua đời vào ngày 10 tháng Ba năm 1940. Một tháng trước khi ra đi, ông vẫn còn đọc cho người vợ thứ ba của mình, Elena Sergeevna, chép bản thảo cuối cùng của Nghệ nhân và Margarita. Cuốn tiểu thuyết lớn này, cùng với nhiều tác phẩm khác của nhà văn, chỉ được xuất bản hơn hai mươi năm sau đó, và đã đem lại cho nhà văn danh tiếng toàn thế giới.
(Trích "Lời giới thiệu")