Văn học Việt Nam

LAN MAN CÙNG KÝ ỨC (1)

(Đọc tiểu thuyết KÝ ỨC CỦA KÝ ỨC của Nguyễn Vĩnh Nguyên)

Dù có rất nhiều triết học, thiền học, tâm lý học khuyên ta hãy sống hết mình cho hiện tại để được hạnh phúc, thì ký ức vẫn như con sâu ngày đêm đục khoét trái táo hiện sinh của ta. Ký ức của ta làm nên chính ta, tính đồng nhất căn cước linh hồn ta. Nhưng bị ký ức săn đuổi mãi cũng là điều bất hạnh. Ta đi đứng giữa cuộc đời này, va chạm không ngưng với muôn vật hữu hình và vô hình, nhưng sự buồn bã do ký ức mang đến làm cho ta bị tách ra khỏi nó, và cô đơn làm sao. Và nếu trong cái quá vãng đó từng có một dự phóng, một mơ màng bị chặn đứng, bị bóp nghẹt thình lình thì nỗi cô đơn càng chết người, không sao lấp đầy.

Đó là cảm giác sau khi đọc Ký Ức Của Ký Ức, một tiểu thuyết tâm lý – xã hội, chính trị, với lối viết trữ tình pha trộn trinh thám, điều tra, dựa trên nhiều tư liệu, hồ sơ mật vụ (và thật vậy, từ giữa thập niên 1940, trong những xô đẩy của đời sống chính trị, Đà Lạt – không gian đô thị trong cuốn tiểu thuyết này – từng là thành phố của mật vụ), trong đó người thực, kể cả nhân vật lịch sử dường như đang đi bên cạnh các nhân vật hư cấu.

Một nhà văn biên khảo, nhân vật xưng tôi trong tiểu thuyết này, lang thang giữa Đà Lạt tìm tung tích một người con gái tên t. mà không thực sự hiểu rõ vì sao mình làm vậy. Có thể vì một chút sai khiến của bệnh nghề nghiệp, hay cũng có thể vì sự bí ẩn ly kỳ của chữ t., hay do một mắc xích còn thiếu trong chuỗi biến cố lặn sâu trong tiềm thức và vô thức anh ta. Để rồi anh ta bị cuốn vào cuộc tìm kiếm này ít hơn so với cuộc tìm kiếm chính mình. Trong viễn cảnh đó anh rời bỏ con đường chính mà tự đánh lạc mình vào những ngõ vắng này đến ngõ nhỏ khác. Hay thực ra đi tìm t. là đi tìm những di chỉ văn hóa-tinh thần khuất lấp ở đâu đó. Và t. có thể là biểu tượng, là tên của một đóa hồng. t. như là một nỗi khắc khoải khôn nguôi. t. là tên một khúc sông đã trôi xa mãi, và không ai có thể tắm hai lần trong một khúc sông. Đã có một khúc đoạn lịch sử mới. Dễ hiểu vì sao người đi tìm luôn bị lôi kéo đi theo mọi hướng, có thể là xa dần t. theo một nghĩa, và đến gần t. hơn, theo một nghĩa khác.

Nhưng trong thực tế thì ta vẫn hồi hộp đi theo những bước chân của anh… để tìm t. Thì vậy mới là tiểu thuyết.

… như thể những ngọn đồi mù sương cứ nối tiếp mãi trước mặt, điệp trùng, chẳng biết đâu là điểm dừng. (trang 51)

Và trong khi cuộc tìm kiếm cho thấy không đi đến đâu, mà ngày càng rối rắm, một phần do anh ta bị phân tán, nhưng phần nhiều do bản tính văn nghệ lan man, lơ mơ của mình, anh rơi thẳng và chìm sâu vào một đoạn đời thời tuổi trẻ của mình ở đây. Cả hai hành trình thực và ảo này đều diễn ra ở một thành phố đường dốc quanh co mù sương.

Cuốn tiểu thuyết gồm ba phần. Phần 1 – chủ yếu có tính biên khảo với nhiều nhân vật nổi tiếng, những sự kiện xoay quanh thời khắc Đà Lạt, cũng như cả miền Nam, rơi vào một cuộc khủng hoảng toàn diện. Tất cả hiện ra một lần cuối trong sách và biến dần vào hậu cảnh của sân khấu lịch sử. Trên sân khấu nhỏ và sắp sửa hạ màn đó, tác giả trình diện các khuôn mặt nổi tiếng nhất gắn với Đà Lạt: Phạm Công Thiện, Lê Uyên-Phương, Trịnh Công Sơn, Khánh Ly, Đinh Cường, Đỗ Long Vân, Nguyễn Bạt Tụy… Họ hiện ra trong vẻ đẹp ngời sáng của văn hóa miền nam trước 1975. Và khi tác giả không kể về họ nữa, hoặc không còn gì để kể nữa, thì đó cũng là một dụng ý, một khoảng trống đầy ắp. Một sự im lặng làm điếc tai ta.

Tác giả chủ tâm tập trung chọn lấy những biến cố đắc địa nhất để nói về sự mất mát. Và dù không thấy vẻ hấp hối đầy kịch tính như những cơn hấp hối khác ở các đô thị lớn (những cuộc đại di tản, chẳng hạn), ta vẫn cảm nhận được cơn đau cuối cùng của một thực thể.

Như tên gọi, cuốn tiểu thuyết đầy ắp và chồng chất những ký ức, hình ảnh, sự kiện, vật thể, những con người lừng danh, nhất là ở phần một và phần ba. Phần giữa – phần hai là những trang viết đẹp, thảm sầu, và cũng dày đặc chi tiết theo cách khác: hình ảnh thiên nhiên, cảnh vật, không khí, mùi vị, sự dao động, đường nét, sắc thái tâm trạng. Ở đây có mối tình đầu đẹp và buồn, được thiên nhiên vuốt ve, bảo bọc, chữa lành - chuyện tình đó bị kẹt trong sự thù hằn không nói ra giữa hai hộ gia đình, khiến ta nghĩ đến hai gia tộc Montague và Capulet trong kịch Romeo và Juliet của Shakespeare. Ở đây có câu chuyện bản năng và tình dục đầu đời vụng về và sôi nổi được đánh thức. Và ở đây có tình bạn của hai người đàn ông khác xa nhau về kinh nghiệm cuộc sống và mọi thứ khác, có lẽ chỉ có một thứ đồng nhất là cả hai đều là hai gã đàn ông cố sống từng ngày trong một thời không thể sống nổi. Một tình bạn thật lạ và cảm động.

Nhưng phần đẹp nhất lại cũng chính là phần chứa đựng nhiều mất mát. Chàng trai sớm biết khổ đau vì một tình yêu thấp thoáng, bất khả và cũng sớm kết thúc: người bạn gái bé nhỏ hồn nhiên chết đột ngột. Anh sớm biết hoan lạc trong sự trầy trật với tình dục, nhưng người tình đàn chị đầy nhục cảm dẫn dắt anh từng bước trên giường phải bỏ anh nằm đó, để vượt biên. Rồi không lâu sau, khi anh đã có chút yên bình, cái tin về người anh - người bạn lớn bị xe cán chết đến như tiếng đinh đóng vào tấm ván đen cuối cùng.

Phần hai chứa đựng trọn vẹn một câu chuyện tình, có lẽ đủ hay và hấp dẫn để đứng độc lập khỏi hai phần đầu và phần cuối. Nhưng có thật là nó có thể trải dài một mình như một con đèo quanh co khúc khuỷu mà không có hai vách rừng đồi thông bao bọc hai bên không?

(còn 1 kỳ)

2/2021

Mai Sơn