Nơi Rìa Thế Giới - Một Lịch Sử Về Vùng Biển Bắc - Lê Thu Thảo

Cuốn sách về lịch sử Bắc Âu - một mảnh ghép lịch sử thường không được nhắc tới. 

Vùng Bắc Âu kể từ thời La Mã đã có những thành tựu và dấu mốc đến tiến trình phát triển văn hóa-xã hội của cả châu Âu. Tầm ảnh hưởng và sự kết nối giao thương đường thủy ở vùng đất này đã thay đổi diện mạo thế giới ra sao? Chuyến tàu du hành ngược thời gian để khám phá và cảm nhận sự hòa trộn giữa huyền thoại - thực tế sẽ diễn ra như thế nào? Tất cả sẽ có trong cuốn sách này.

Người xưa từng mô tả rằng Biển Bắc không chỉ là một vùng biển ảm đạm, mà đó là nơi các đại dương “va chạm”, nơi thủy triều được tạo ra khi nước tràn vào và rút ra từ những hang động không đáy và nước đổ xuống “nơi khởi đầu và nguyên sơ”, khu vực giữa Thiên Đường và Trái Đất. Hãy cùng tác giả du hành ngược thời gian để khám phá vùng biển này, để thấy huyền thoại và thực tế cùng hòa trộn.

Các chương trong sách được chia thành nhiều chủ đề: Tiền bạc được phát minh và sử dụng ra sao, Việc xuất bản và kinh doanh sách (nhất là sách Kinh Thánh) như thế nào, Thời trang ăn mặc đã có những biến chuyển gì ở cả đàn ông và phụ nữ, Luật pháp được soạn ra sao, người vùng Hà Lan đã đắp đê ngăn biển thế nào....

ĐÁNH GIÁ/NHẬN XÉT CHUYÊN GIA

“Như Michael Pye đã cho chúng ta thấy trong The Edge of the World, những người sống quanh Biển Bắc đóng vai trò quan trọng đối với sự ra đời của một châu Âu mới. Pye, giống như một chú chim đã nhặt nhạnh những mảnh sáng lấp lánh từ nghiên cứu học thuật cập nhật nhất.”

- Michael Dirda, The Washington Post

 “Cuốn sách dành cho những người đã quá mệt mỏi với lịch sử thời trung cổ như một biên niên sử về các vị vua và vương quốc, hiệp sĩ và quý bà, tu sĩ và kẻ dị giáo.”

- Tạp chí Wall Street

“Tiểu thuyết gia, nhà báo và nhà sử học Pye thách thức quan niệm của chúng ta về Thời kỳ Đen tối và cho thấy những thành tựu to lớn đã hoàn thành từ rất lâu trước thời kỳ Phục hưng. Lịch sử rực rỡ của Thời kỳ Đen tối cho thấy sự tăng trưởng và phát triển của khoa học, kinh doanh, thời trang, luật pháp, chính trị và các thể chế quan trọng khác―thật thú vị khi đọc đi đọc lại.”

“Nhà sử học Pye đã xuất sắc vẽ nên một bức chân dung độc đáo về sự biến đổi chính trị, kinh tế và văn hóa đã xảy ra trên bờ Biển Bắc. Thông điệp và ý định của Pye cung cấp cho người đọc một cái nhìn mới mẻ về mối liên hệ giữa thời gian và địa điểm.”

- Tạp chí Library

TRÍCH ĐOẠN HAY

Các hạm đội của các đế quốc vượt Ðại Tây Dương và Thái Bình Dương và cùng với chuyến đi của họ, ta bắt đầu thấy một thế giới rộng lớn hơn; một thế giới mới, như Francis Bacon nghĩ, và như một triết gia, chính trị gia và người say mê thử nghiệm, ông muốn hiểu thế giới này. “Trong thời đại của chúng ta, phần Thế giới Mới rộng lớn và những phần xa nhất của Thế giới Cũ đang được biết đến ở khắp mọi nơi, và những kinh nghiệm được tích lũy ngày càng đầy lên,” ông viết như vậy vào năm 1620. Người Bồ Ðào Nha theo dọc bờ biển xuống phía Tây châu Phi, sau đó tới Mũi Hảo Vọng năm 1487, tới Ấn Ðộ năm 1498. Họ đã ở bờ biển Brazil năm 1500, và theo sau họ là người Pháp vào những năm 1550. Họ đến Trung Quốc năm 1513 và Nhật Bản năm 1543. Christopher Columbus lên bờ tại San Salvador ở Bahamas năm 1492. Người Anh đã ở ngoài khơi Bắc Mỹ vào năm 1497. Một thế kỷ sau, các thương nhân Hà Lan đã gửi đoàn thương gia đầu tiên tới Indonesia, người Anh sắp sửa định cư ở một số nơi thuộc Bắc Mỹ, và dân Pháp, Hà Lan, Thụy Ðiển và những người từ nhiều nơi khác nữa tiếp bước theo sau.

Ðây là một câu chuyện thông thường về công cuộc “khám phá”, cách mà chúng ta hiểu về thế giới và làm cho nó trở nên như ngày nay; nhưng nếu “khám phá” có nghĩa là tìm ra những địa điểm và con người chưa từng được biết đến, thì đó không phải là một từ đúng. Người Bồ Ðào Nha đã tìm thấy một tuyến đường biển đến Ấn Ðộ, nhưng người La Mã đã buôn bán quanh Karachi và Gujarat từ hơn một thiên niên kỷ trước đó, bán san hô và nhũ hương theo con đường vượt qua dãy núi Himalaya vào Trung Quốc, mua lụa từ Trung Quốc và da động vật và chàm, ngà voi và “tiêu lốt”. Một khi họ đã biết về gió mùa, những con tàu từ Alexandria của Ai Cập bắt đầu ra khơi đến Ấn Ðộ trong thế kỷ I.⁴⁶ Người La Mã đã sử dụng đinh hương và hạt nhục đậu khấu từ Moluccas ở Indonesia trong thế kỷ IV.⁴⁷ Thông thường sẽ có các trung gian người Ả Rập, nhưng người La Mã ít nhất cũng đã biết về thế giới gián tiếp qua họ và cách mọi thứ kết nối với nhau. Người Norseman cũng vậy, như chúng ta thấy, qua khắp nước Nga đến Byzantium và xa hơn nữa, và mở rộng ra phía tây tới bờ biển Bắc Mỹ; tượng Phật được tìm thấy trên những cánh đồng ở Thụy Ðiển từ thế kỷ VIII bắt đầu trở nên ít lạ lẫm hơn khi bạn nhận ra sức mạnh của các chuyến giao dịch xuyên địa lý này.

Chúng ta biết về thế giới. Các thay đổi với đội tàu của các đế quốc là cách chúng ta xem xét thế giới: điều tra nghiên cứu, không chỉ thu thập hay buôn bán, và cố gắng sử dụng sức mạnh quân sự và kỹ năng của chúng ta để thống trị nó. Thế giới và cách suy nghĩ của chúng ta dường như bắt đầu khá đột ngột, nhưng cả hai đều có một câu chuyện dài và phức tạp, lịch sử của tất cả các điều kiện cần thiết để trở thành như ngày nay theo cách riêng của chúng ta. Mọi việc hẳn đều có thể đã xảy ra theo cách khác, nhưng nó hoàn toàn không thể xảy ra nếu không có câu chuyện mà tôi đang cố gắng kể.

Lịch sử bắt đầu với các thương nhân Frisian trên những chiếc thuyền đáy bằng di chuyển lên xuống dọc bờ Biển Bắc và truyền bá việc sử dụng tiền: một cách suy nghĩ trừu tượng về thế giới và giá trị của nó. Các thầy tu trong những căn phòng lạnh lẽo tìm cách tính toán thời gian và họ định hình cách nhìn của người đương thời về thế giới tự nhiên: không chỉ bằng cách lật giở những trang giấy của một văn bản cổ xưa mà phải tìm kiếm, lý luận, tính toán. Họ thúc đẩy quá trình trao đổi ý tưởng xuyên biển cả, công việc bận rộn giúp họ tiếp xúc với những ý tưởng khác lạ và mang lại giá trị lớn lao cho các câu từ được viết ra. Buôn bán vải và sắt ở những vùng đất thấp nơi tận cùng thế giới bắt đầu thay đổi cách chúng ta nhìn nhận thế giới; bản thân Francis Bacon là người thừa kế công sức lao động và lịch sử của biết bao người trong suốt một thiên niên kỷ trước đó.

Người Norseman đi xuống phía nam và trở thành kẻ thù mà Sứ mệnh Kitô giáo cần xác định rõ về tính chính đáng của chính họ. Họ định cư, và ở nơi họ sống họ xây dựng nên một loại thị trấn độc lập mới mà sự thành công của chúng làm thay đổi cảnh quan. Vài người trong số họ còn tiến xa hơn nữa: từ rất lâu trước khi các tàu của đế quốc ra khơi, từ thời một người Norseman tên Ohthere, chúng ta có bằng chứng về việc những người đàn ông đi biển chỉ vì họ không biết có những gì đang ở phía trước. Họ bước vào vùng ẩn số.

Bacon hiểu rằng: “Không ai nghĩ tới”, ông viết, “rằng có một số ranh giới hay điểm xa nhất của thế giới; nó luôn xuất hiện, mỗi khi cần thiết, rằng có thứ gì đó hơn thế nữa.” Ông hiểu sức mạnh của tất cả các sinh vật mới, khoáng sản, quang cảnh và thông tin được tìm thấy; “Chúng có khả năng chiếu rọi một tia sáng mới vào triết học,” ông viết. “Thật là hổ thẹn với nhân loại nếu những khoảng vùng rộng lớn của thế giới vật chất, bao gồm đất, biển và các vì sao, đã được mở ra và khai phá trong thời đại của chúng ta trong khi ranh giới của thế giới trí tuệ lại bị hạn chế trong những khám phá và giới hạn chật hẹp của người xưa.”⁴⁸ Cuộc đổ bộ lên Brazil và Nam Phi, ví dụ, hoàn toàn mâu thuẫn với giả định của Aristotle, rằng không có sinh vật nào có thể sống sót trong thế giới bỏng cháy ở phía nam Xích Ðạo, rằng phía bắc là nơi duy nhất có thể sống trên Trái Ðất. Quá trình khai mở Trái Ðất đã phá vỡ các quan niệm về quyền lực; con người phải tự tìm kiếm và tự tư duy. Nhưng uy quyền đã bị thách thức bởi Bede thánh thiện – một giáo sĩ trung thành với nhà thờ, và quan niệm của ông về việc nghiên cứu Mặt Trăng và thủy triều.

Việc dịch chuyển cho thấy có những cách sống khác, những chiếc áo choàng với chiều dài khác, màu sắc và kiểu dáng khác: nó tạo ra thời trang, và thời trang hàm ý những sự lựa chọn. Vì nó tạo ra sự thay đổi, nó gióng một tiếng chuông báo động đối với những kẻ bảo thủ. Một người phụ nữ có thể lựa chọn cách ăn mặc cao hơn vị trí của mình. Một người đàn ông muốn khẳng định rằng anh ta có thể lựa chọn hình ảnh của mình mỗi khi xuất hiện. Các thất bại trong xã hội, thậm chí thất bại trong tình dục, có thể được hiện rõ trên lưng những người đi trên phố. Ðó là một điều nguy hiểm, thậm chí là bằng chứng khổng lồ rằng con người có thể lựa chọn, và một thế giới đã yên vị sẽ thấy lo lắng, và không thể bỏ qua.